چهار دهه برخورد سلیقه‌ای با «تئاتر فجر»/ جشنواره بلاتکلیف است

به گزارش خبرنگار مهر، چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر پیش رو قرار دارد و کوروش زارعی به عنوان دبیر این دوره از جشنواره منصوب شد.

پیش از زارعی نیز چهره‌های مختلفی دبیری این رویداد تئاتری را عهده‌دار بودند؛ طاها عبدخدایی دبیری دوره‌های اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم جشنواره تئاتر فجر را بر عهده داشت. علی منتظری در دوره‌های ششم، هفتم، هشتم، نهم و دهم دبیر جشنواره تئاتر فجر بود. در دوره یازدهم جشنواره تئاتر فجر حسین جعفری و دوره‌های دوازدهم و سیزدهم حسین فرخی دبیر بودند.

محمود عزیزی دبیر دوره چهاردهم، رحیم نجفی برزگر دبیر دوره پانزدهم، حسین سلیمی دبیر دوره‌های شانزدهم و هفدهم، مجید شریف خدایی دبیر دوره‌های هجدهم، نوزدهم، بیستم، بیست و یکم و بیست و دوم جشنواره تئاتر فجر بودند. در دوره بیست و سوم فرهاد مهندس‌پور، در دوره بیست و چهارم حسین مسافرآستانه، در دوره بیست و پنجم سعید کشن‌فلاح، در دوره بیست و ششم مجید سرسنگی، در دوره بیست و هفتم حسین مسافرآستانه، در دوره بیست و هشتم حسین پارسایی، در دوره بیست و نهم محمد حیدری، در دوره سی‌ام رحمت امینی، در دوره سی و یکم سعید کشن‌فلاح، در دوره سی و دوم قادر آشنا، در دوره سی و سوم اردشیر صالح‌پور، در دوره سی و چهارم و سی و پنجم سعید اسدی، در دوره سی و ششم فرهاد مهندس‌پور، در دوره سی و هفتم و سی و هشتم نادر برهانی‌مرند و در دوره سی و نهم و چهلم نیز حسین مسافرآستانه به عنوان دبیر جشنواره حضور داشتند.

در مجموع جشنواره تئاتر فجر با احتساب دوره چهل و یکم، ۲۰ دبیر داشته که برخی از آن‌ها ۲ یا چند دوره دبیری جشنواره را بر عهده داشته‌اند.

با نگاهی به این اسامی مشخص می‌شود که در ابتدای مسیر و حتی در میانه راه، رؤسای مرکز هنرهای نمایشی دبیری جشنواره را بر عهده داشتند و در دوره‌ای هم که ساختار اداری تئاتر از مرکز به اداره‌کل تنزل پیدا کرد، مدیرکل‌های هنرهای نمایشی. در دیگر دوره‌ها نیز برخی هنرمندان و چهره‌های مدیریتی دبیر جشنواره بودند؛ اما هیچگاه مشخص نشده و نیست که دبیر جشنواره تئاتر فجر بر چه اساسی انتخاب و تعیین می‌شود.

جشنواره تئاتر فجر یکی از رویدادهای تئاتری ایران است که در زمانی به عنوان مهمترین رویداد در این حوزه محسوب می‌شد. زمانی با توجه به محدودیت امکانات تئاتری که مهمترین آن‌ها سالن‌های تئاتر بود، جشنواره تئاتر فجر مجالی بود برای گروه‌های تئاتری که با حضور در جشنواره امکان اجرای عمومی اثر خود را فراهم می‌کردند.

همچنین در دوره‌هایی این جشنواره امکانی بود برای معرفی چهره‌ها و استعدادهای جوان به تئاتر ایران.

از زمانی هم که تصمیم به برگزاری جشنواره تئاتر فجر به صورت بین‌المللی گرفته شد، گروه‌های تئاتر خارجی نیز در این رویداد حضور پیدا کرده و به اجرای آثار خود می‌پرداختند که در این بین برخی هنرمندان و گروه‌های شناخته شده تئاتر جهان حضور داشتند.

اما به مرور زمان برگزاری جشنواره تئاتر فجر جنبه آماری به خود گرفت و دیگر به لحاظ کیفی تأثیرگذاری پیشین خود بر تئاتر ایران را نداشت. این کاهش کیفیت در بخش بین‌الملل جشنواره هم بسیار مشهود شد و در اکثر دوره‌ها گروه‌ها و آثاری به ایران آمدند که حرفی به لحاظ کیفی نداشتند و فقط تزیین کننده آماری بخش بین‌الملل بودند.

موارد مختلفی درباره چرایی پایین آمدن تأثیرگذاری جشنواره تئاتر فجر مطرح شده و می‌شود اما شاید یکی از مهمترین دلایل این روند، نبود سیاستگذاری مشخص، مدون و نداشتن چشم‌اندازی درست و کارشناسانه باشد. نبود این سیاستگذاری مشخص باعث شده تا هر چهره‌ای که دبیری جشنواره را بر عهده می‌گیرد به صورت سلیقه‌ای خط مشی‌ای را برای جشنواره در نظر بگیرد؛ گاه جشنواره تئاتر فجر رقابتی برگزار می‌شود، گاه غیررقابتی، گاه بخش‌هایی به آن افزوده و گاه تعداد بخش‌ها کم می‌شود، گاه بین‌المللی و گاه داخلی، گاه به جوانان تئاتری توجه بیشتر می‌شود و گاه کمتر، گاه گروه‌های تئاتر استان‌های مختلف مرکز توجه هستند و گاه کمتر.

وقتی هم برای جشنواره تئاتر فجر شورای سیاستگذاری شکل می‌گیرد، این شورا خروجی کارشناسانه و خاصی ندارد و به هیچ سند و چشم‌انداز درستی برای برگزاری دوره‌های آینده جشنواره دست پیدا نمی‌کنند.

وضعیت بودجه جشنواره تئاتر فجر هم که موضوعی تکراری است زیرا بودجه تئاتر ایران وضعیت مشخصی ندارد و بلاتکلیف است.

نکته جالب این است که در اکثر دوره‌های جشنواره افرادی که دبیر می‌شوند با هیجان و انرژی صحبت از برگزاری جشنواره در سطح کیفی بالا می‌کنند و به مرور زمان از این هیجان و انرژی کاسته می‌شود و سرانجام اعتراف می‌کنند که مشکلات و سختی‌ها بسیار است و نمی‌توان به راحتی از پس آن‌ها برآمد.

درست است که نمی‌توان از جشنواره تئاتر فجر توقع داشت به تنهایی پاسخگوی تمامی نیازهای تئاتر ایران باشد ولی می‌توان این توقع را داشت که بعد از برگزاری ۴۰ دوره که دیگر وارد چهل و یکمین دوره آن می‌شویم، دارای سیاستگذاری مشخص باشد.

البته این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که کلیت تئاتر ایران هم دارای سیاستگذاری مشخصی نیست و هر وزیر، معاون هنری و مدیرکل هنرهای نمایشی با سلیقه و زاویه دید خاص خود با تئاتر برخورد و برای آن مسیر تعیین می‌کنند.

حال باید دید که چه نگاه و سلیقه‌ای چهل و یکمین دوره جشنواره تئاتر فجر را شکل می‌دهد و با سکان‌داری کوروش زارعی این دوره از جشنواره با چه سطحی به لحاظ کمی و کیفی برگزار می‌شود.